دکترجمشید مانک‌جی اون‌والا
از ميانه سده‌ي نوزدهم ميلادي، در پي دگرگوني‌هايي كه «خورشيدجي كاما» در شيوه‌ي پژوهش‌هاي ديني دينورزان پارسي پديد آورد، بسياري از ايشان براي آشنايي با دانش نوين اوستاشناسي راه اروپا و آمريكا را در پيش گرفتند.
یکی از اين پارسیانی که برای آگاهي از دانش آکادمیک اوستاشناسي به باختر زمين سفر كرد، «دکترجمشید مانک‌جی اون‌والا»(1888-1961) [Jamshedji Maneckji Unvala] است. دكتر اون‌والا در جواني به آلمان سفر كرد، تا آنجا در نزد «پروفسور كريستين بارتولومه» با شيوه‌ي نوين دانش اوستاشناسی آشنا شود. وي پس تلاش و پژوهش‌هاي مستمر موفق به کسب مدرک دکترا در ايران‌شناسي شد. دكتر اون‌والا باستان‌شناس و زبان‌شناسی برجسته بود که چيرگي کامل بر زبان‌های باستانی ایران، به‌ويژه زبان پهلوی داشت.
از جمله آثار پژوهشي دكتر جمشيد اون‌والا در حوزه زبان‌هاي باستاني مي‌توان به:
ـ آوانويسي و برگردان متن پهلوی «خسرو کواتان و ریتک» به انگليسي، چاپ به سال 1921م در پاريس.
ـ آراستن متن سانسکریتی دستور نریوسنگ داوال از «هوم یشت»(:یسنای 9تا11) و ترجمه آن به انگليسي به همراه متن اوستایی و پهلوی این متن، چاپ به سال 1924م در وین.
ـ كتابي پژوهشی پيرامون کیش پارتیان، بمبئی 1925م.
ـ ترجمه كتاب «مفاتح العلوم» خوارزمی، موسسه شرق شناسی کاما، بمبئي 1928م
ـ دو كتاب راهنما، يكي پيرامون نسخ خطی اوستايي، موجود در مراکز پژوهشی اروپا و ديگري كتاب راهنمايي پيرامون مجموعه آثار و تحقیقات نوشته شده پیرامون زرتشتیگری.در کتابخانه‌های اروپا است.
بي‌شك يكي از ارزنده‌ترين آثار دكتر اون‌والا را، بايد انتشار بخشهايي از متن سانسكريتي ونديداد دانست. تا پيش از آن زمان بسياري از خاورشناسان از وجود چنين متني آگاهي داده بودند. خاورشناس پيشرو «آنکتیل دوپرون» در زند اوستاي خويش از ترجمه سانسکریتی شش فرگرد نخست وندیداد سخن گفته بود...(١)
در سال 1952م دکتر اون‌والا نخستین بخش از ترجمه سانسکریت وندیداد را در معرض دید پژوهش‌گران زبان‌هاي باستان قرار داد. دکتر اون‌والا این قطعه را با کد «ایران 30» که اکنون متعلق به دانشگاه کپنهاگ است بدست آورد و چنان‌که خود او می‌نویسد این قطعه حاوی متن اوستایی وندیداد فرگرد هشتم بندهای 79 و 80 و فرگرد نهم بندهای یک تا هجده به همراه ترجمه پهلوی و سانسکریتي آنها می‌باشد. این کشف بزرگی بود، زیرا تا آن زمان همیشه سخن از وجود متن سانسکریتی وندیداد به میان می‌آمد اما خود آن را کسی به چشم ندیده بود.
دکتر جمشید اون‌والا از نسخه‌ي دیگری نیز سخن به ميان مي‌آورد که هم اکنون به شماره «r.404» در موسسه خاورشناسی کاما نگهداری می‌شود. این نسخه شامل متن اوستایی و پهلوی فرگردهای یک تا نه وندیداد به همراه ترجمه گجراتی آنها و ترجمه قسمت‌هایی به سانسکریت است. دکتر اون‌والا پیرامون ترجمه‌های سانسکریتی این قطعات می‌نویسد: «در این نسخه فرگرد5 بندهای 48،8،80،79،189،1،32 به زبان سانسکریتي ترجمه شده است». دکتر اون‌والا براين باور است كه پیدا شدن ترجمه‌های سانسکریتی وندیداد، گزارش آنکتیل دوپرون را درباره وجود ترجمه شش فرگرد نخست وندیداد و همچنین سخنان بنگالی را درباره وجود ترجمه فرگردهای یک تا نه وندیداد تائید می‌کند(٢). دكتر اون‌والا مي‌نويسد: «برپايه اين يافته‌ها می‌توان نتیجه گرفت که مضاف بر ترجمه دستور نریوسنگ دهاول از 6فرگرد نخست، ترجمه فرگردهای هفت تا نه وندیداد به سانسکریت به نوعی در نیمه دوم سده هیجدهم یا نیمه اول سده نوزدهم انجام گرفته است».
آنچه اسباب توجه خاورشناسان را بيش از پيش موجب شد، وجود دستورات کامل و خاص برگزاری مراسم آييني و آداب مذهبی در ترجمه سانسکریتی وندیداد است. آنکتیل دوپرون توضیح داده که شش فرگرد نخست وندیداد جز به سانسکریت موجود نبوده! دکتر اون‌والا پیرامون همین دستورات مکمل در برگردان سانسکریتی می‌نويسد: «یکی از خصوصیات منحصربه‌فرد این دستور العملهای سانسکریتی مشکل در فهم آنهاست که تنها با کمک ترجمه گجراتی وندیداد «دستور اسفندیار جی فرامجی»(:1842م) امكان پذير است و چنین می‌نماید که دستور اسفندیار ترجمه سانسکریتی کاملی از این بخشهای وندیداد در دسترس داشته و در پدید آوردن ترجمه گجراتی خود از آن بهره برده است».
دكتر اون‌والا در دانش باستان‌شناسی نيز بسيار خبره بود، به‌ویژه در دانش سکه‌شناسی كه بايد او را در اين حوزه استادی زبردست دانست. کتاب «سکه‌های تبرستان» از تالیفات ایشان است که هنوز از اسناد معتبر سکه‌شناسی در جوامع آکادمیک جهان به حساب می‌آید. دکتر اون‌والا در هیبت یک باستان‌شناس؛ کاوشها و حفاری‌های دامنه‌داري در منطقه شوش انجام داده است. حفاری‌های ایشان ابتدا از تپه «بولحیه» آغاز شد، تپه مذکور در حدود 3کیلومتری جنوب شهر شوش واقع شده است، این محل به دنبال کشف قسمتی از چهره انسان از یک تابوت پارتی شناخته شد و در سال 1927م توسط دكتر اون‌والا مورد كاوش قرار گرفت. تقریبا" در سطح خاک شش تابوت سفالی آنتروپوئید(:با نمایی به‌شکل انسان) وجود داشت که البته بنابر گزارش دكتر اون‌والا به‌شدت آسیب دیده بودند، دكتر در محلی ديگر نزدیک به تپه‌ي بولحیه كاوشهاي ديگري نير انجام داد كه دوازده تابوت آنتروپوئید یافت که البته آسیب بسیاری دیده بودند. در همين مراحل كاوش بود كه شش عدد خمره‌ي ويژه‌ي تدفین بدست آمد...
دكتر اون‌والا يافته‌هاي خود در كاوشهاي شوش را در كتابي تحت عنوان «سکه‌های گوناگون از ساسانیان کشف شده در شوش» گرد آورد و به سال ١٩٣٨م در پاریس به چاپ رساند.
دانشمند بزرگ پارسي، دکتر جمشيد مانك‌جي اون‌والا در نهم آوریل 1961 در هندوستان چشم ازگيتي فرو بست.
منبع: فصلی از کتاب چاپ نشده‌ای از نگارنده تحت عنوان:«نگاهی نو به فرزانگان زرتشتي»
پي نوشت:
١: این سخن بيان‌گر آن است که ترجمه سانسکریتي فرگرد نخست تا ششم وندیداد در اواسط قرن هجدهم در هند موجود بوده و آنکتیل دوپرون آن را در نزد «دستور داراب كومانا» دیده است.٢: «س.س.بنگالی» در کتابی گجراتی چاپ 1858م که پيرامون زبان و نوشته‌های زرتشتیان است. صحبت از برگردان سانسكريتي 9فرگرد نخست وندیداد می‌کند. «مارتین هوگ» نیز در زمان بازديد از شهرهای گجرات(:1863_64) در یاداشت‌هایش می‌نویسد: من جزوه کوچکی از ترجمه سانسکریتی وندیداد را که آن همه درباره‌اش گفتگو شده بود در کتابخانه «دستور خورشیدجی» شهر سورت پیدا کردم این جزوه حاوی متن اوستا با ترجمه های پهلوی و سانسکریت وندیداد فرگرد هشتم، بندهای 79 و 80 ، فرگرد نهم بند یک تا چهار بود. بر اساس نوشته‌های «وسترگارد» مشابه این جزوه نیز در نزد «دستور هوشنگ جاماسپ آسانا» نیز موجود بوده است.