دستور«ماهیار رامیاران»
دستور«ماهیار رامیاران» مشهور به مهرجی‌رانا(MEHERJIRANA) (۱)نام موبد دانشمند و پیشوای فرزانه‌ی پارسیان هند در میانه سده‌ی شانزدهم تا هفدهم میلادی است. دستور ماهیار در سال 1510م در شهر نوساری(2) از توابع استان گجرات هند متولد شد. ماهیار استعداد عجیبی در درک علوم دینی و فراگیری زبانهای باستانی داشت به‌طوری که در سن چهارده سالگی موفق به فراگیری کامل زبانهای پهلوی، پازند، اوستایی و علوم دینی شد و به مقام موبدی نوزوت گردید، سپس در سن 21 سالگی به عرقان و پژوهش بر روی حکمت اشراق روی آورد و طی سالیان دراز مراحل سلوک را طی و به کشف و شهود نایل می‌گردد:
ریاضت کشیده چو اشراقیان
وز آن گشته واقف ز راز نهان
دانش و کرامات دستور ماهیار رامیاران سبب نیک‌نامی و شهرت وی در سورت و نوساری گردیده بود. در آن دوران اکبرشاه گورکانی پادشاه وقت هندوستان اشتیاق زیادی از خود پیرامون درک حقایق ادیان نشان می‌داد و در این راه کوششهای بسیاری کرده بود. دربار شاهان مغول در هند به ویژه اکبرشاه را باید فرهنگستانی از ادیان و مذاهب گوناگون دانست. دانشمندان و دینورزان سرزمین‌های گوناگون بواسطه فرهنگ دوستی ایشان بر گرد آنها جمع می‌شدند. دوران حکومت مغول بر هند برعکس ایران دورانی درخشان بود. کتابهای زیادی در آن دوران به زبان فارسی تالیف و ترجمه شد. در فرهنگ دوستی آنان همین نکته بس که همایون‌شاه گورکانی حتی در زمان مسافرت، جنگ و عقب نشینی نیز کتابخانه‌ی نفیس خود را با خویش همراه داشت.
اکبرشاه پسر همایون‌شاه نیز هیچ از پدر کمتر نبود. اکبرشاه عاشق اشعار صوفیان پارسی گوی چون حافظ و مولانا بود، او با فلسفه‌ی یوک(:جوک) هنود که شباهتی تام به تصوف اسلامی دارد آشنایی داشت. از فعالیت‌های گوناگونی که اکبرشاه از خود ابراز داشت یاری او در تامین مذاهب مردمان کشورش و اتحاد آنها و تاسیس مذهب برگزیده بود(3). شهرت این اقدامت اکبرشاه و وزیر فرزانه‌اش شیخ ابوالفضل در چهار گوشه‌ی عالم پیچید و توجه بسیاری از خارجیان را بسوی هند متوجه ساخت. اکبرشاه دینی را در پس همه‌ی دینها و خدایی را در ورای خدایان همه‌ی مذاهب می‌جوئید(4). او جوکیان، برهمنان، مرشدان هنود، پیران، فقرا، دراویش اسلامی، کشیش‌ها و پیشوایان یهودی و دستوران زرتشتی را به دور خویش جمع و با آنها معاشرت داشت.
اکبرشاه در ابتدای جلوس خویش به سلطنت عبادتخانه‌ای در جنب ارک پادشاهی بساخت و همه‌ی علما و مشایخ نامی را برای گفت و شنود به گرد خویش جمع نمود و این اوضاع سه سال بدین منوال ادامه داشت و آن آرامش و صفائی را که اکبرشاه در جستجوی آن بود محقق نشد و عبادتخانه میدان فحش و دشنام و تکفیر و تظلیل علما و مشایخ شد و هریک به دیگری نسبت بددینی و کفر و تناقص می‌داد. اکبرشاه از مشاهده‌ی اختلاف رای پیشوایان اسلام در اصول و فروع دین و تنازع آنان حیران و سرگردان گشت، لذا علمای سایر ادیان و مذاهب را به شرکت در مباحثات عبادتخانه دعوت کرد.
شیخ ابوالفضل وزیر فرزانه‌ی اکبرشاه گورکانی در کتاب «اکبرنامه» آن رویداد را چنین نقل می‌کند: «صاف و سره از مغشوش جدا کردن آغاز شد.همه آمدند... صوفی، متکلم، حکیم، فقیه، سنی، شیعه، برهمن، جتی، سیورا، چارباک، نصارا، یهود، صائبی، زرتشتی(5) و سایر گوناگون مردم از دیدن آرامش محفل اکبرشاه نشاط فارغ بالی نمودند و بی بیم پرخاشکنان جنگجوی گنجینه‌گشای راز گشتند. در این مناظرات بود که کار بر علمای قشری ادیان مختلف دشوار شد و بسیاری را پرده از روی به کنار رفت».
دیر زمانی بود که اکبرشاه از کمالات و صفات برجسته‌ی دستور ماهیار رامیاران آگاهی یافته، به دیدار وی مشتاق گشته بود. به دعوت شیخ ابوالفضل، دستور ماهیار برای شرکت در مُناظرات دینی دربار هند به سوی دهلی رهسپار شد، دستور ماهیار در روز اورمزد و خردادماه سال946یزدگری(1578م) در شهر دهلی به نزد اکبرشاه شرفیاب شد...
دستور ماهیار نزدیک به دو ماه در عبادتخانه‌ی بارگاه اکبرشاه پاسخگوی پرسش‌های او و سایر مدعیون پیرامون دین زرتشتی، ماهیت روان، زندگانی پس از مرگ، کرامات و اندیشه‌های اشوزرتشت، وحدت وجود، اشویی و راستی، جشنها و فرهنگ ایرانیان باستان می‌شود، در این مدت فضایل و کرامات وی همگان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
از حوادث این دو ماه، مباحثات و مناظرات طولانی وی با «جگت گورو»(6) پیشوای بزرگ هندوهاست. دستور ماهیار با بیان استدلال‌های دقیق و منطقی، حقانیت آئین خویش را به وی و بزرگان سایر مذاهب که در عبادتخانه بودند می‌قبولاند.
صاحب کتاب«منتخب التواریخ» شرح می‌دهد که این کنفرانس‌های مذهبی با غلبه دستور ماهیار رامیاران بر سایر مدعیون پایان می‌پذیرد. آنچه از خبر مولف منتخب التواریخ معاصر زمان اکبرشاه بر می‌آید این است که:« مهر جی رانا حقانیت اندیشه های زرتشت را به اکبر شاه ثابت کرد»(7)، شاه از حقایق کلام وی متاثر و راه و روش حکمت خسروانی را تعلیم گرفت(8). اکبرشاه به روش ساسانیان، آتشکده‌ای در قصر خویش برپا داشت زیرا نور آتش را آیتی از آیات خدا و نوری از نورالانوار می‌دانست.
اکبرشاه با راهنمایی دستور ماهیار به مانند زرتشتیان سدره و کشتی بتن کرد و دستور داد تا تقویم ایرانی، نامهای باستانی ماههای سال و سی روزماه مطابق گاهنمای زرتشتی در مکاتبات دربار و تاریخ مملکتی مورد استفاده قرار گیرد. وی جشنها و اعیاد باستانی ایرانیان مانند نوروز و مهرگان و گهنبارها را در سرزمین هند متداول ساخت. بر روی سکه‌های وی این جمله حک شده است:«کس ندیدم که گم شد از راه راست». دستور ماهیار رامیاران پس از دو ماه اقامت در نزد اکبرشاه گورکانی با سرفرازی به نوساری مراجعت کرد(9).
زرتشیان ایران در آن زمان دستور ماهیار رامیاران را به عنوان بزرگترین موبد پارسیان هند می‌شناختند. در نامه‌هایی که در عهد او میان دستوران ایران و هند رد و بدل می‌شد، این نکته به روشنی مشهود است، به طور مثال در یکی از این نامه‌ها که در سال 1570م بوسیله «فریدون مرزبان» به هند برده شده و متن آن در کتاب «روایات دستور داراب هرمزدیار» ضبط است، نام دستور ماهیار بن رانا در ابتدا نوشته و خطاب گردیده است. در ادامه‌ی نامه درودهای بسیاری از سوی دستوران ایران به ایشان فرستاده شده...
دانشمند بزرگ، عالم فرزانه دستور ماهیار رامیاران(:مهرجی‌رانا) در روز دی بآذر از اسفند ماه سال962یزدگردی برابر با1591م در شهر نوساری دیده از جهان فروبست و به مینو جهان شتافت. او سالهاست که چشم از گیتی فرو بسته اما نام وی قرن‌هاست که زنده است. هنوز هم خاندان وی در حفظ و گسترش آنچه او بنیاد نهاد کوشش می‌کنند. امروز در نهایت افتخار یکی از بزرگترین کتابخانه‌های پژوهشی پیرامون دین و فرهنگ زرتشتی در جهان کتابخانه‌ی بزرگ دستور مهرجی‌رانا(:ماهیار رامیاران) واقع در شهر نوساری از ایالت گجرات هندوستان است. این کتابخانه توسط نوادگان وی نگهداری و اداره می‌شود. این کتابخانه حاوی بسیاری از اسناد تاریخی زرتشتیان، نسخ مادر بسیاری از دست نویس‌های پهلوی، اوستاهای خطی و بعضا" بی‌مانند و یک مجموعه جامع از کتابهایی پیرامون دین و فرهنگ زرتشتی است(10). هم‌اکنون دستور بزرگی و آتوربانی انجمن آتش ورهرام نوساری(:آدریان نوساری) بر عهده‌ی یکی از نوادگان دستور ماهیار رامیاران به نام دستور «رستم دینشاه مهرجی‌رانا» است که ایشان نیز موبدی دانشمند و فاضل بوده و استاد زبانهای اوستا و پهلوی می‌باشند.
منبع: فصلی از کتاب چاپ نشده‌ای از نگارنده تحت عنوان:«نگاهی نو به فرزانگان زرتشتي»
1: « ماهیار بن رانا بن جشنگ بن دادا بن قیامدین بن زرتشت بن هرمزدیار بن رامیاران ». در گویش هندوان واژه «رانا»(:رانه) ، عنواني است كه ایشان به شهرياران و بزرگان خويش مي‌دهند.
2: نوساری (:Navosari) یکی از شهرهای کوچک ایالت گجرات هندوستان است.این شهر در نوار غربی هند واقع، آب و هوایی شرجی همراه با بارندگی متناوب در بیشتر فصول دارد. خود دستور ماهیار رامیاران پیرامون نوساری می‌گوید: « وقتی زرتشتیان به شهر ناگ مندال رسیدند خصوصیات و هوای آنجا را مانند ساری در مازندران خوش دیده ، آنجا را نوساری نامیدند که به معنی ساری نو یا ساری جدید است ».
3: دانشنامه‌ی بریتانیکا می‌نویسد: « اکبر شاهنشاه هند به روش عارفان مطالعه می‌کرد و در تحقیق اصول کلیه مذاهب مساعی ابراز می‌داشت. او در نهایت آئینی اختیار کرد که اساس آن بر شالوده وحدت وجود و مراسم مذهبی آن بر مبنای آیین‌های زرتشتیان قرار داشت »
4: هیربد نوروز جی متا ، محقق پارسی در کتابی تحت عنوان « سیاست مذهبی اکبرشاه » (بمبئی 1948) افکار مذهبی اکبرشاه گورکانی را مورد برسی دقیق قرار داده است.
5: شیخ ابوالفضل بر خلاف سایر مورخین اسلامی که زرتشتیان را در نوشتارهایشان آتش پرستان خطاب می‌کنند ، هازمان زرتشتی را همیشه باسم زرتشتی یاد نموده است.روانش شادباد.
6:جگت گورور نام پیشوای بزرگ هنود بود این واژه در زبان سانسکریت به معنی مرشد کائنات است.
7: عبدالقادر بن ملوک شاه بدوانی در کتاب خویش «منتخب التواریخ» نوشته شده در سال1004 هجری قمری وقایع دربار اکبر شاه سال 986 ه ق را چنین روایت می‌کند: « آتش پرستان! که از شهر نوساری از ایالت گجرات آمده بودند ، دین زرتشت را حق نمودند و تعظیم آتش را عبادت عظیم گفتند، [اکبرشاه را] به جانب خود کشیده از اصطلاح و راه و روش کیانیان واقف ساختند تا فرمودند[اکبرشاه] که آتش را به اهتمام شیخ ابوالفضل به روش ملوک عجم که آتشکده‌ی ایشان همیشه برپا بود دایم الاوقات چه شب و چه روز در محل (کاخ) نگاه می‌داشته باشند که آیتی است از آیات خدا و نوریست از انوار وی...
8: آنکتیل دوپرون می‌نویسد: وی [= دستور ماهیار رامیاران] تنها فردی در جمع بود که توانست حقیقت اصول آئین خویش را به اکبرشاه بفهماند...
9: «دستور دکتر جیوانجی جمشیدجی مدی» در سه رساله و کتاب مستقل تحت عنوان « پارسیان در بارگاه اکبرشاه»، « احوالات دستور مهرجی‌رانا» و «اکبرشاه و انکار اسلام» رویدادهای دربار اکبرشاه و زندگانی دستور مهرجی‌رانا را مورد برسی قرار داده است.(:همه‌ی این آثار در بمبئی به چاپ رسیده است)
10: از جمله آثار نفیس موجود در کتابخانه‌ی دستور مهرجی‌رانا: «ماهیار نامه(f.18)» ، «دیوان موبد مرزبان راوری (f.62)» ، «جاماسپ نامه (s.121)» ، «پند نامه ایرج (f.46)» و... را می‌توان نام برد.